آیین افتتاحیه دوازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی که با محور نظم نوین جهانی، بازآفرینی قدرت ایران، امروز(سه‌شنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴) در مرکز پژوهش‌های مجلس برگزار شد.
در ابتدای این رویداد محمد امینی‌رعیا، مدیر اندیشکده اقتصاد مقاومتی، این همایش را بستری برای جریان‌سازی درباره اقدامات اولویت‌دار اقتصاد ایران دانست و گفت: این همایش یک رویداد مقطعی و کوتاه‌مدت نیست، بلکه به یک جریان تبدیل شده است. هدف اصلی ما بهبود کیفیت تصمیم‌سازی است و تلاش کرده‌ایم تا جای ممکن دستگاه‌ها و نهادهای مسئول را در فرآیند برگزاری مشارکت دهیم تا خروجی‌ها به اجرا نزدیک‌تر باشد.
او ادامه داد: سال گذشته همایش سالانه اقتصاد مقاومتی با موضوع امنیت غذایی برگزار شد و حدود ۲۰۰ کارشناس و مسئول در آن مشارکت داشتند؛ در سال‌های قبل هم چنین روندی وجود داشت. در این همایش تضارب آرا میان دیدگاه‌های مختلف برقرار است و مسائل فقط از یک زاویه دیده نمی‌شود. میان پژوهش و تصمیم‌سازی فاصله قابل‌توجهی وجود دارد، زیرا تصمیم‌سازی باید جنبه‌های اجتماعی و گزینه‌های قابل اجرا متناسب با شرایط کشور را بررسی کند. هدف همایش طی کردن همین مسیر است. به همین دلیل، مدل مشارکت خبرگان نیز به جای ارسال مقاله، بر ارائه طرح‌های سیاستی اثرگذار متمرکز شده است.
امینی‌رعیا با اشاره به تحولات چند سال اخیر گفت: نظم جهانی در حال تغییر است و ایران باید برای نقش‌آفرینی خود تصمیم بگیرد. به همین دلیل امسال موضوع همایش به این مسئله مهم اختصاص یافته است. کاهش اثرگذاری نهادهای بین‌المللی مانند سازمان تجارت جهانی، تقویت قدرت‌های منطقه‌ای، کاهش قدرت یک‌جانبه آمریکا، شکل‌گیری قطب‌های جدید به‌ویژه چین و روسیه و همچنین شکست رژیم صهیونیستی در جنگ اخیر، همگی نشانه‌های این تغییرات است. ایران هم در این جنگ آسیب دید اما طرف مقابل نیز به اهدافش نرسید و این خود یکی از نشانه‌های شکل‌گیری نظم جدید است.
او افزود: «برای تعریف نقش جدید ایران باید دو رویکرد را همزمان دنبال کنیم. رویکرد اول بازآفرینی قدرت ایران و تعیین نوع نقش‌آفرینی کشور در تحولات جهانی است. ایران کشوری است که هم قدرت منطقه‌ای‌اش تغییر کرده و هم با تحریم‌ها مواجه بوده است؛ بنابراین دیگر نباید صرفاً بر بهره‌مندی از منابع انرژی تکیه کند. رویکرد دوم نیز جلوگیری از شکل‌گیری نظم‌هایی است که بر ضد منافع ایران در منطقه عمل می‌کنند؛ مانند پیمان ابراهیم.
مدیر اندیشکده اقتصاد مقاومتی تأکید کرد: این دو رویکرد ایجابی و سلبی باید در کنار هم طراحی، برنامه‌ریزی و اجرا شوند و ابعاد امنیتی، اقتصادی و نظامی آن‌ها نیز به صورت همزمان دیده شود. یکی از ویژگی‌های نظم جدید همین نگاه چندبعدی است؛ رویکردی که آمریکا سال‌هاست در کشورهای مختلف دنبال می‌کند.
او ادامه داد: همچنین باید توجه داشت که بهبود معیشت مردم، رفع مشکلات اقتصادی و به‌ویژه کاهش اثر تحریم‌ها نیز در چارچوب همین نقش‌آفرینی جدید معنا پیدا می‌کند. تا زمانی که نتوانیم با ایجاد مولفه‌های جدید قدرت، اثرگذاری تحریم‌ها را کاهش دهیم، امکان رفع تحریم از سوی غرب هم فراهم نخواهد شد.
امینی‌رعیا در پایان گفت: امیدواریم با مشارکت همه خبرگان و مسئولان این حوزه، این همایش بتواند در بازآفرینی قدرت ایران در نظم نوین جهانی نقش‌آفرین باشد.
رضا بخشی‌آنی، معاون سابق اقتصادی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دبیر کمیته علمی همایش، ضمن تشکر از اندیشکده اقتصاد مقاومتی به عنوان برگزار کننده این رویداد و مرکز پژوهش‌های مجلس به عنوان میزبان افتتاحیه و همکار برگزاری همایش گفت: از امروز فراخوان طرح‌های سیاستی آغاز شده است و کارشناسان میتوانند طرح‌های خود را ارسال کنند و پس از داوری، طرح‌های برگزیده در اختتامیه ارائه خواهد شد. در ادامه هم پیگیری لازم برای به مرحله اجرایی رسیدن طرح‌های توسط اندیشکده انجام خواهد گرفت.
آمریکا تخریب‌کننده و چین مدافع نظم فعلی شده است
وی افزود: حدود دوازده سال پیش، نظام حاکم بر جهان بیشتر تک‌قطبی بود و آغاز تحریم‌ها دشواری‌های زیادی برای ایران ایجاد کرد. اما امروز خودِ بازیگر مسلط این نظم، یعنی آمریکا، در حال تخریب ساختارهایی است که سال‌ها برای شکل‌دهی آن کوشیده بود. به‌ویژه دولت ترامپ با تضعیف سازمان ملل و سازمان تجارت جهانی و اعمال تعرفه‌های سنگین، مجموعه‌ای از اقدامات هجومی را پیش برد. بنابراین این پرسش مطرح می‌شود که آمریکا با چه راهبردی نظم موجود را تضعیف می‌کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه دا: در سوی دیگر، چین به مدافع نظم موجود تبدیل شده و تلاش می‌کند قواعد گذشته را حفظ کند؛ درحالی‌که شاید انتظار می‌رفت پکن برای برهم‌زدن نظمی که توسط آمریکا ایجاد شده، اقدام کند. این تغییر نقش نیز خود پرسشی مهم درباره رفتار چین است.
انتخاب مسیر جدید نیازمند تصمیم گیری و هزینه دادن است
وی درخصوص شرایط ایران نیز گفت: درباره ایران نیز باید به مجموعه‌ای از سؤالات پاسخ داد تا بتوان شرایط بازآفرینی قدرت کشور را بررسی کرد. در دوره‌ای که جنگ‌ها و تنش‌های متعددی درحال شکل‌گیری است، لازم است فرصت‌ها و تهدیدهای این شرایط برای ارتقای جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی تحلیل شود. اکنون که نظم جهانی در حال تغییر است، پرسش اصلی این است که ایران چگونه می‌تواند از فرصت‌ها بهره ببرد و از آسیب‌ها دور بماند. پیش از این ایران با صادرات نفت توانست دستاوردهای قابل توجهی در اقتصاد داخلی رقم بزند، اما ادامه این مسیر دیگر ممکن نیست. نمی‌توان تنها با اتکا به نفت و گاز نقش مؤثری در سطح منطقه و جهان ایفا کرد؛ انتخاب مسیر جدید نیازمند تصمیم‌گیری و هزینه دادن است.
تعریف نظم جدید در حال شکل گیری
ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران هم در این رویداد، گفت: واقعیت این است که نظم جدید، ماهیت ساختاری ندارد؛ ما در فضایی شبکه‌ای زندگی می‌کنیم و این فضا، روندهای یکنواخت و ثابت را در بر نمی‌گیرد. ویژگی اصلی اقتصاد سرمایه‌داری همین تغییر است.
وی ادامه داد: به همین دلیل، ایالات متحده به‌عنوان پیشگام نظام سرمایه‌داری در سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۷ بسیاری از نهادهای اقتصاد جهانی را شکل داد، اما امروز ناچار است این نهادها را تضعیف کند. چون این نهادها انباشت لازم را برای ظهور موج‌های جدید اقتصادی و تکنولوژیک فراهم کرده‌اند.
متقی تاکید کرد: تفکری که امروز در جامعه ما وجود دارد نوعی درجا زدن است. ما در همه حوزه‌ها یک الگوی تکراری را پیش می‌گیریم؛ ابتدا موفق می‌شویم، اما پس از چند سال با مشکل، ناکارآمدی، بحران و حتی در برخی موارد دچار عقب‌ماندگی می‌شویم. بنابراین نکته اصلی این است که بدانیم اقتصاد سرمایه‌داری هر روز در حال تغییر است و تکنولوژی عامل اصلی این دگرگونی و تحرک به شمار می‌رود.
این استاد دانشگاه افزود: نکته اول اینکه چرا اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ فروپاشید و چرا در دهه ۱۹۸۰ با چالش‌های امنیتی و راهبردی مواجه شد؟ بسیاری از چالش‌هایی که شوروی در دهه ۱۹۸۰ با آن روبه‌رو شد، ما در نخستین دهه ۱۴۰۰ یا دهه سوم قرن ۲۱ با آن مواجه شده‌ایم. چالش اصلی شوروی این بود که بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی‌اش را صرف حوزه‌هایی از نظامی‌گری کرد که مربوط به عصر گذشته بودند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: حضور نظامی و امنیتی می‌تواند مفید باشد، اما ماندن در کشورهایی که هیچ پیوند فرهنگی، زبانی، دینی و اعتقادی با شما ندارند، مشکلات بسیاری ایجاد می‌کند. تاریخ به ما می‌آموزد اگر بخواهیم همان مسیر قدرت‌هایی را برویم که شکست خورده‌اند، نتیجه‌ای جز تکرار همان شکست نخواهد داشت.
وی تصریح کرد: اتحاد شوروی به دلیل نادیده گرفتن شکل‌بندی‌های جدید در حوزه تکنولوژی اطلاعات فروپاشید. در همان زمان، اقتصاد سرمایه‌داری و آمریکا وارد موج سوم انقلاب تکنولوژیک شد و به عرصه شبکه‌ها و نهادهای نوین گام گذاشت.
متقی تاکید کرد: یکی از قالب‌های پارادایمی که موجب درجازدن ما شده، این بود که بدون چشم‌انداز آینده وارد مسائل می‌شدیم و تحلیل هزینه فایده انجام نمی‌دادیم. بنابراین گام نخست، بصیرت است که همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده است.
وی گفت: بصیرت یک امر اندیشه‌ای و شناختی است. نکته‌ای که ایشان در این چارچوب بیان می‌کنند این است که بصیرت برای همه لازم است، اما برای مسئولان، مقامات و برنامه‌ریزان واجب است.
متقی تصریح کرد: حال باید ببینیم این بصیرت چه معنایی دارد؟ نشانه‌اش چیست؟ در بیانات رهبری آمده است که فرد باید مانند یک شطرنج باز ماهر باشد؛ یعنی هنگام جابه‌جایی هر مهره، چهار حرکت بعدیِ رقیب را نیز در نظر بگیرد.
این استاد دانشگاه گفت: بنابراین اگر عقلانیت مبنای تصمیم‌گیری و سازوکار سازمانی قرار نگیرد، نتیجه این می‌شود که تصمیمی گرفته می‌شود بدون آنکه به عوارض، پیامدها و تأثیرات بعدی آن توجه شده باشد.
وی تصریح کرد: فضای سیاست جهانی امروز مانند صحنه شطرنج است؛ باید بدانیم چه فرآیندهایی در جریان است. به لحاظ اقتصادی نیز ماهیت شرایط، سینوسی است. برای مثال، در همین دوره‌ای که ما درباره انرژی‌های نوظهور، انرژی پاک و انرژی خورشیدی صحبت می‌کنیم، ترامپ لایحه‌ای را که شامل ۷.۲ میلیارد دلار کمک به انرژی‌های پاک بود وتو کرد و دستور داد این بودجه به حوزه هوش مصنوعی اختصاص پیدا کند؛ یعنی منابع را از یک حوزه به حوزه‌ای دیگر منتقل کرد. شعار او در این زمینه «حفاری، حفاری و حفاری» است. این یک بخش از کار است، اما بخش دیگر این است که ما باید همه سطوح اقتصاد جهانی را به‌صورت چندمداری تحلیل کنیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: اقتصاد جهانی از یک سو به سمت محلی‌گرایی می‌رود، از سوی دیگر به سمت جهانی‌گرایی. از یک سو به سمت شبکه‌ای شدن حرکت می‌کند و از سوی دیگر نیازمند دولت قوی است. بنابراین باید بدانیم «نقطه توازن نسبی» ما در این میان چیست.
متقی در بخش پایانی سخنانش تصریح کرد: توسعه بدون قابلیت‌های فناورانه ممکن نیست، و قابلیت‌های فناورانه نیز بدون انباشت سرمایه داخلی یا استفاده هدفمند از سرمایه خارجی و تکنولوژی بین‌المللی نمی‌تواند تحول بنیادین ایجاد کند.
نظم نوین جهانی به کجا می رود
علی فکری رئیس سابق سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران به عنوان دیگر سخنران این همایش درباره نظم نوین جهانی،گفت: این نظم، هنوز شکل نگرفته؛ این یکی از تفاوت‌های اصلی این همایش با دوره‌های قبلی اقتصاد مقاومتی است، واقعیت این است که یک نظم قبلی وجود داشت؛ بخش مهمی از آن فروپاشیده یا تضعیف شده و جهان در حال حرکت به سمت نظمی است که هنوز در حال شکل‌گیری است.
وی افزود: بنابراین نخستین پرسش این است که نظم جهانی در حال شکل‌گیری چه ویژگی‌هایی دارد و مهم‌ترین بازیگران آن کدام‌اند؟ وقتی تحولات پیرامونی جهان را دنبال کنیم، می‌بینیم که اگر در دهه‌های ابتدایی قرن حاضر، موضوع اصلی «جهانی‌شدن» بود، امروز تقریبا در همه‌جا روند جداسازی دیده می‌شود. این روند در تحلیل‌ها و رویکردهای قدرت‌ها بسیار پررنگ شده است؛ اگرچه برخی کشورها همچنان مایل نیستند این جداسازی رخ دهد.
فکری ادامه داد: شاید برای برخی تعجب‌آور باشد که چین امروز مدافع نظم موجود جهان است. اما برای کسانی که سال‌ها این روند را از نزدیک دنبال کرده‌اند، این امر چندان عجیب نیست. چین اکنون قدرتی درحال ظهور است و علت اصلی این ظهور، استفاده حداکثری از ابزارهای نظم کنونی بوده است.
وی گفت: چین به خوبی می‌داند این نظم باقی‌مانده از گذشته، دوام طولانی نخواهد داشت، اما تا زمانی که می‌تواند از امکانات آن بهره ببرد، کوتاهی نخواهد کرد و تمام تلاشش را برای استفاده از آن به‌کار می‌گیرد، در مقابل، آمریکا اگرچه شاید سابقه هنجارسازی آن به اندازه اروپا طولانی نباشد اما بنیان‌گذار نظم کنونی پس از جنگ جهانی دوم است.
بازآفرینی قدرت و جایگاه اقتصادی ایران
مهدی رزم آهنگ مدیر گروه اقتصاد بین الملل مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در مورد بازآفرینی قدرت ایران اظهار داشت: ایران در مسیر فرسایش قدرت اقتصادی قرار گرفته است؛ مسیری که دیگر فقط محدود به زیرساخت‌های ریلی، صنعتی یا حوزه انرژی نیست، بلکه آشکارا وارد زندگی روزمره مردم شده است.
وی ادامه داد: واژه‌هایی مانند «دهه از دست‌رفته» یا «دهه سوخته» ترجمان دیگری از همین فرسایش است، در کنار این چالش داخلی، فرصتی بین‌المللی نیز ایجاد شده که می‌تواند برای ایران اهمیت استراتژیک داشته باشد.
ایران و نظم جدید سوم جهانی
در ادامه حسین محمدی سیرت عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) گفت: در نخستین آستانه نظم جهانی اواخر دوره مشروطه و همزمان با جنگ جهانی اول وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران کاملا آشفته بود. ساختار سیاسی گرفتار هرج‌ومرجِ پس از مشروطه دوم بود، احمد شاه نیز بیشتر در آرزوی قدم‌زدن در خیابان‌های شانزلیزه بود تا حضور فعال در نظم جدید جهانی؛ بنابراین ایران عملاً فاقد اراده و ظرفیت نقش‌آفرینی بود.
وی افزود: در آستانه نظم دوم پس از جنگ جهانی دوم، نیز شرایط تفاوت چندانی نداشت. ما اعلام بی‌طرفی کردیم، اما بی‌طرفیِ ضعیف ما منجر به اشغال کشور شد و در نهایت، نفر اول کشور ناچار به خروج از ایران گردید. این یعنی دوباره در لحظه تغییر نظم جهانی، ایران توان و موقعیت تعیین‌کننده‌ای نداشت.
محمدی ادامه داد: اما امروز، در آستانه نظم جدید جهانیِ سوم، اگرچه نمی‌توان گفت وضعیت ما کاملاً مطلوب است، اما نسبت به دو دوره گذشته، تفاوت مهمی وجود دارد و آن خودآگاهی سیاسی–اجتماعی است.
وی گفت: رهبر انقلاب حداقل از دهه ۱۳۷۰ مسئله «دوران جدید عالم» را مطرح کرده‌اند و از سال ۱۳۹۹ نیز بحث «نظم جدید جهانی» به‌طور رسمی وارد ادبیات راهبردی کشور شده است. بنابراین برخلاف گذشته، اکنون ایران از تغییر نظم جهانی آگاه است و می‌تواند نقش‌آفرینی جدیدی داشته باشد.
علی فکری رییس سابق سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران، گفت: تبریک میگم به دوستان اندیشکده اقتصاد مقاومتی که با انتخاب موضوع امسال، بخش برون گری اقتصاد مقاومتی را در دستورکار قرار دادند و موضوع کاملا با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی منطبق است. ما باید بیرون را ببینیم، نظم جهانی را بشناسیم و با شناخت نقاط قوت خودمان به بهینه‌ترین انتخاب برای خودمان برسیم؛ که انتخاب این موضوع جای تبریک دارد. از نظر من این موضوع هم به موقع است و هم ضروری است.
وی افزود: آنچه که امروز ما در موردش صحبت می‌کنیم، نظمی است که فکر می‌کنیم می‌خواهد شکل بگیرد. از نظر من تمایز اصلی همایش امسال نسبت به سال‌های قبل این است که نظم نوین جهانی امروز وجود ندارد و امروز با فروپاشی نظم قدیمی همراهیم و ما در مرحله شکل گیری نظم جدید هستیم. بنابراین یکی از اولین سئوالاتی که باید به آن پاسخ داده شود اینکه نظم نوین چه ویژگی‌هایی خواهد داشت و بازیگران اصلی آن چه کسانی خواهند بود.
برای اجرای تخصص گرایی باید در معیار انتخاب افراد تجدید نظر کرد
حمید قنبری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه در سخنان خود دلیل شکست برخی از اقدامات در دولت‌های مختلف را در فاصله گرفتن دولت با بدنه کارشناسی عنوان کرد و گفت: متاسفانه وزرا یا معاونان وزرا، بدنه کارشناسی را قبول ندارند. همچنین در فضای حقوق بین الملل، باید بدون لکنت و با زبان حقوق بین الملل حرف بزنیم و نباید مرعوب روایت آمریکایی – انگلیسی در حقوق بین الملل شویم. بلکه باید همان روایت ضد استعماری حقوق بین الملل را که مبانی حقوقی قوی دارد، در پیش گرفت.
معاون دیپلماسی وزارت امورخارجه با تاکید بر اینکه در انتخاب رایزن‌های اقتصادی و بازرگانی در کشورهای دیگر باید افراد متخصص مد نظر باشند، خاطرنشان کرد: برای اینکه تخصص گرایی را اجرایی کنیم، باید در برخی از معیارها در گزینش افراد تجدید نظر کنیم. به عبارتی برای انتخاب مدیران بانکها، انتخاب سفیر، رایزن اقتصادی و غیره باید در معیارهای موجود تجدید نظر و بازنگری لازم را انجام دهیم.
وی ابراز امیدواری کرد از بدنه اندیشکده‌های تخصصی برای کمک به دولت در مسائل مختلف استفاده شود./پایان پیام
ارسال دیدگاه
نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.