دفتر مطالعات بخش عمومی این مرکز در گزارش «تحلیل مزایده‌های ترکیبی برای افزایش کارایی و شفافیت در معاملات عمومی» آورده که در این گزارش به بررسی نقش و اهمیت طراحی مزایده‌های ترکیبی در تخصیص بهینه منابع در شرایط مختلف پرداخته شده است.
در این گزارش تصریح شده که مزایده‌ها از ابزارهای مهم اقتصادی برای فروش رقابتی کالاها و خدمات به شمار می‌آیند. در حالی‌که مزایده‌های سنتی برای فروش یک یا چند قلم کالای همگن طراحی شده‌اند، دنیای واقعی اغلب شامل مجموعه‌ای از اقلام ناهمگن با روابط مکمل یا جانشین است که مستلزم طراحی مکانیسم‌های پیچیده‌تری هستند. مزایده‌های ترکیبی، با امکان ارائه پیشنهاد برای بسته‌های مختلف کالاها، می‌توانند به کارایی بیشتر، کاهش تبانی و تخصیص منصفانه‌تر منجر شوند.
در بخش دیگری از این گزارش آمده که سه نوع رایج از این مزایده‌ها شامل مزایده با پیشنهاد محرمانه، مزایده همزمان چندمرحله‌ای، و مزایده ساعت ترکیبی دو مرحله‌ای هستند که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب نوع مناسب مزایده به شرایط بازار، ساختار کالاها، و اهداف برگزارکننده بستگی دارد. برای مثال، در واگذاری دارایی‌های دولتی، تنها حداکثرسازی درآمد مطرح نیست و باید عواملی همچون یکپارچگی تولید یا حفظ اشتغال نیز مدنظر قرار گیرد. در چنین مواردی می‌توان با ترکیب مزایده‌های مختلف و اعمال قواعدی مانند آستانه ارزش حفظ انسجام تولید، به سازوکاری متناسب دست یافت. همچنین، شواهد نظری و آزمایشگاهی نشان می‌دهند که کارایی و احتمال تبانی در مزایده‌ها به‌شدت به نحوه طراحی آنها وابسته است و در نتیجه، تحلیل دقیق و تخصصی در مرحله طراحی، نقش کلیدی در موفقیت فرآیند ایفا می‌کند.
در ادامه این گزارش بیان شده که مزایده‌ها از دیرباز به‌عنوان ابزاری کارآمد برای تخصیص منابع و کالاها در شرایط رقابتی شناخته شده‌اند. در ساده‌ترین شکل، این فرآیند شامل فروش یک کالای منفرد به بالاترین قیمت پیشنهادی است؛ بسیاری از مزایده ها تک کالایی یا تک خدمتی هستند، در این شرایط حراج گذار قصد فروش تنها یک کالا یا خدمت را دارد. در مزایده های پیچیده تر، چندین کالا یا خدمت مشابه و همگن به فروش میرسند. این مزایده ها سال هاست سابقه طولانی داشته و مطالعات زیادی درباره آنها انجام شده است.
در ادامه این گزارش آمده که در دنیای واقعی، بسیاری از معاملات شامل مجموعه‌ای از کالاها یا خدمات ناهمگن هستند که تخصیص بهینه آنها به خریداران مختلف، نیازمند طراحی سازوکارهای پیچیده‌تری نسبت به زمانی است که کالاها همگن هستند. به‌ویژه در مواردی که کالاها ماهیت مکمل یا جانشین دارند، انتخاب شیوه مناسب مزایده نقش تعیین‌کننده‌ای در دستیابی به نتایجی کارآمد، منصفانه و ضدتبانی ایفا می‌کند. برای مثال، در حالتی که فروشنده قصد دارد یک کالای غیرقابل‌تقسیم با ویژگی‌های مشخص را به مزایده بگذارد، نیازی به تصمیم‌گیری درباره نحوه تجمیع اقلام برای ارائه به خریداران وجود ندارد. در این شرایط، مسائلی نظیر این‌که کدام اقلام با یکدیگر فروخته شوند یا به کدام خریدار اختصاص یابند، بی‌اهمیت است. اما زمانی که اقلام مزایده دارای ویژگی‌های متفاوت باشند یا قابلیت تقسیم میان خریداران را داشته باشند، مسئله نحوه بسته‌بندی و تخصیص آنها پیچیده‌تر خواهد شد.
در این گزارش بیان شده که این پیچیدگی در معاملات روزانه نیز قابل مشاهده است. به‌عنوان نمونه، در فرآیند فروش دارایی‌های یک مزرعه پس از درگذشت مالک، می‌توان کل دارایی را یکجا به فروش رساند، یا آن را به بخش‌های مختلف تقسیم کرده و هر بخش را به خریداران متفاوت واگذار کرد. به‌عنوان مثال، خانه و انبار ممکن است در قالب یک بسته به افرادی فروخته شود که به دنبال خانه‌ای برای تعطیلات هستند. زمین کشاورزی ممکن است به کشاورزانی که در مجاورت آن زمین دارند واگذار شود. تجهیزات کشاورزی می‌توانند جداگانه در بازار گسترده‌تری به فروش برسند و زیستگاه طبیعی مجاور جنگل یا رودخانه ممکن است به سازمانی محیط‌زیستی واگذار شود.
در این گزارش گفته شده که متأسفانه در ایران، علیرغم تنوع گسترده نیازهای مزایده ای کالاهای ناهمگن از واگذاری پروژه‌های زیرساختی پیچیده تا فروش شرکت های دولتی هنوز غالباً از روش‌های سنتیِ چندکالایی ساده برای تمامی سناریوها استفاده میشود. این ساده‌سازی مسئله بصورت ناکارآمد، سه معضل عمده را ایجاد می کند: اولاً، دارایی واگذار شده به فردی که ارزش بالاتری برای آن قائل است نمی رسد (کارایی کاهش یافته) و درآمد دولت از فروش کاهش می¬یابد. ثانیاً، با نادیده گرفتن روابط مکملی یا جانشینی بین اقلام، سبب کاهش انگیزه مشارکت فعال خریداران می شود. ثالثاً، فقدان سازوکارهای ضدتبانیِ متناسب با مزایده‌های ترکیبی، ریسک فساد و تبانی بین پیشنهاددهندگان را تشدید می‌نماید. در شرایطی که اقتصاد ایران به‌دنبال بهره‌وری حداکثری منابع و شفافیت فرآیندهاست، تداوم این رویه ، ممکن است علاوه بر اتلاف بخشی از دارایی‌های عمومی، اعتماد ذینفعان به نظام تخصیص را نیز تضعیف کند. بنابراین لازم است با شناخت هرچه بهتر مزایده های ترکیبی، متناسب با شرایط خاص هر مزایده،از بهترین ابزارهای موجود برای تخصیص بهینه منبع بهره برد.
در ادامه گفته شده که در چنین شرایطی مزایده ها را ترکیبی یا بسته‌ای می نامند. برای مزایده های ترکیبی می توان روش های متنوعی بسته به شرایط خاص مسئله طراحی نمود. در ادامه چند نوع از مزایده های نسبتا رایج و مشهور این حوزه به اختصار معرفی می شوند.
در بخش جمع بندی این گزارش هم آمده که یکی از عوامل بسیار تعیین‌کننده در انتخاب نوع مزایده، اهدافی است که حراج‌گذار از برگزاری آن دنبال می‌کند. برای نمونه، زمانی که حراج‌گذار یک نهاد دولتی است، ممکن است اهدافی فراتر از صرفاً حداکثرسازی درآمد مطرح باشد و ملاحظاتی همچون حفظ تولید، جلوگیری از تکه‌تکه شدن دارایی‌های دولتی یا پایداری اشتغال نیز مدنظر قرار گیرد. این موضوع به‌ویژه در فرآیندهایی مانند واگذاری دارایی‌های عمومی یا خصوصی‌سازی بنگاه‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در چنین شرایطی می‌توان با بهره‌گیری از ترکیب مزایده‌های مختلف و اعمال قواعدی خاص، سازوکاری متناسب با اهداف سیاستگذار طراحی کرد.
در این گزارش آمده که مثلا در حالتی که ذکر شد، یکی از این سازوکارها میتواند استفاده از مزایده‌های ترکیبی باشد به نحوی که در آن ابتدا بسته‌های مختلفی از ماشین‌آلات با نظر کارشناسان تعریف شده و شرکت‌کنندگان روی همه این بسته‌ها، هر قلم به‌صورت جداگانه، و همچنین کل مجموعه کارخانه پیشنهاد قیمت ارائه دهند. سپس، یک مزایده صعودی برگزار شود که در آن در هر مرحله، ترکیبی از پیشنهادات که بیشترین درآمد را ایجاد می‌کند به‌عنوان برنده موقت انتخاب شود. این روند تا زمانی ادامه می‌یابد که دیگر هیچ پیشنهاد جدیدی ارائه نشود. در پایان، اگر برنده نهایی فردی باشد که پیشنهاد خرید کل کارخانه را داده، مزایده خاتمه می‌یابد. اما اگر پیشنهادهای برنده مربوط به مجموعه‌ای از افراد باشد که بخش‌های مختلف کارخانه را به‌طور جداگانه خریداری کرده‌اند، مزایده وارد مرحله دوم میشود که پیشنهاددهی افراد تنها روی کل کارخانه و بصورت مهروموم است. درنهایت اگر برنده دور دوم قیمتی بالاتر از مجموع قیمت های افراد برنده در دور اول (برای بخش های منفصل کارخانه) پیشنهاد داده بود برنده نهایی مزایده می شود و در غیر اینصورت برندگان نهایی مزایده همان نفرات برنده دور اول خواهند بود و قطعات کارخانه بصورت جداگانه فروخته خواهد شد. همچنین میشود از ابتدا تصمیم‌گیری بر اساس مقایسه درآمد حاصل از دو حالت انجام شود و اگر اختلاف آنها از یک عدد آستانه (که بیانگر ارزش حفظ یکپارچگی تولید است) کمتر باشد، خریدار کل کارخانه برنده اعلام میشود و در غیر این صورت، همان ترکیب خریداران بخش‌های جداگانه به‌عنوان برنده نهایی در نظر گرفته می‌شوند.
در این گزارش ذکر شده که البته باید توجه کرد که سازوکارهای بالا صرفا مثال بوده و بسته به جزئیات حاکم بر فضای مزایده و قواعد آن و اهداف سیاستگذار، طراحی مزایده بهتر است بصورت تخصصی و جزئی و بسته به مسئله مورد نظر صورت گیرد.
متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید:
ارسال دیدگاه
نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.