حوزه، نهادی راهبردی در افق تمدنی

حجت الاسلام والمسلمین علی نهاوندی در سخنانی در جمع مدیران و محققان مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تحت عنوان” حوزه، نهادی راهبردی در افق تمدنی” خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم علوم اجتماعی و علوم ناظر به نیازهای جامعه را در یک محک کاربردی و اجرایی قرار دهیم، باید از رهگذر جریان فقاهت به عنوان دستگاه هنجارساز و حکمران عبور کند، بنابراین نقش فقیه بسیار برجسته و اساسی است.

وی ادامه داد: شاید در ابتدای انقلاب اسلامی این مساله مورد توجه قرار گرفت ولی به مرور زمان جریانات و اندیشه‌های مختلف روشنفکری باعث شده تا این نهاد تاثیرگذار به محاق برود و یک شکل الصاقی و انضمامی پیدا کند، پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی، بازگشت به آن نگاه عمیقی است که هر آنچه از علوم مختلف در مجرای جامعه دینی بخواهد تحقق عینی پیدا کند و به شکل سازه‌های تمدنی درآید، باید از رهگذر فقه و فقاهت باشد.

*پیام رهبر معظم انقلاب به حوزه‌های علمیه، یک سند راهبردی تمدن پایه است

نهاوندی با اشاره به اینکه پیام رهبر معظم انقلاب یک سند راهبردی تمدن پایه است، گفت: بر اساس این پیام رهبر انقلاب،  بنیان‌های نظری و امتداد اجتماعی جریان دین باید از آبشخور حوزه‌های علمیه به عنوان تبیین‌کننده، تنظیم بخش و کشف کننده دین و شریعت در ابعاد مختلف به پیش برود.

وی ادامه داد: ما بخواهیم جریان تمدن اسلامی را به پیش بیریم باید ابعاد نظری و امتداد حکمرانی آن را تضمین کنیم.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: رهبر معظم انقلاب در این پیام مهم، حضرت امام راحل را به عنوان نمونه بارز تربیت شده حوزه علمیه مورد اشاره قرار دادند و از حوزه های علمیه، تربیت شخصیت‌هایی مانند حضرت ایشان را خواستند و از طرفی حوزه را در قله قرار دادند.

*حوزه باید جلوتر از زمان حرکت کند

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به فرازهایی از پیام رهبر معظم انقلاب گفت: خاستگاه این سخن رهبر معظم انقلاب روایت امام صادق (ع)( اَلعالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِسُ) است، کسی که به عصر و زمانه خود علم داشته باشد، نه تنها  شبهات، آلودگی‌ها و پی رنگ‌های عقب افتادگی، او را از پای درنمی‌آورد بلکه پیشران علم و عمل نیز خواهد بود.

نهاوندی تصریح کرد: حوزه های علمیه در مواجهه با تمدن غربی بلکه در ابعاد مختلف معرفت شناسی، هستی شناسی و حرف های زیادی برای دنیای امروز که تشنه یک افق نظامند برای رسیدن به مقصد است، دارد و باید نقش خود را در این عرصه‌ها ایفا کند.

*حوزه نیازمند مرکز رصد جهانی است

نهاوندی گفت: حوزه علمیه نیازمند یک مرکز رصد جهانی است تا بتواند مطالعات استراتژیک را در ابعاد جهانی در درون خود دنبال کند و در مواجهه با ادیان،  مذاهب و مکاتب فکری مختلف وارد بحث و گفت‌وگو شود و نظریه دینی خود را ارائه دهد، ما در این زمینه دارای عقلانیت دینی، انقلابی و نوآوری های فکری هستیم که باید داشته‌های خود را بر اساس ابعاد دانشی و عقلانیت مورد نیاز، به جامعه جهانی ارائه دهیم.

وی با اشاره به دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب نسبت حوزه و عرصه بین الملل گفت: امروز بسیاری از مردم جهان به دلیل ناکارآمدی ایسم‌ها و مکاتب مختلف در معرفی سبک‌های و زندگی، احساس خلاء و پوچی می‌کنند و حوزه اگر ابعاد منشعب از وحی را که عالی‌ترین و بهترین دیدگاه را دارد، بتواند به خوبی استخراج و با زبان فهم امروز جامعه جهانی به اطلاع فرهیختگان و عموم بشریت برساند، قطعا جلوتر از زمان خود حرکت کرد.

* نیاز به یک سیستم تربیت کننده انسان های مهذب هستیم

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به فراز دیگری از پیام رهبر معظم انقلاب گفت: ما نیازمند یک سیستم تربیت کننده انسان‌های مهذب و انسان‌های مجاهد در عرصه‌های فکری و فرهنگی هستیم که نیاز به زیرساخت‌های مختلفی دارند و این تنها به حوزه قم منحصر نیست بلکه حوزه جهان تشیع مد نظر است که باید استعدادهای مختلف را جذب و در حوزه‌های تخصصی اقدام نمایند.

نهاوندی خاطرنشان کرد: امروز موج عدالتخواهی و رهایی از ظلم و جور در جهان فراگیر شده است و همه اقشار و ابعاد فرهنگی دنیا می‌توانند ذیل عدالت خواهی خود را تعریف کنند، این از مصادیقی است که شعار و ابعاد آن را حوزه‌های علمیه باید تعریف و تببین کنند به عنوان نمونه جهبه مقاومت جهبه عدالت خواهی است و این عمق اندیشه در بحث‌هایی چون مقاومت هایی که در جهان اتفاق می‌افتد، باید خود را نشان دهد.

*حضور حوزه در ساختار حکمرانی

وی با اشاره به ضرورت پاسخگویی حوزه به نیازهای نظام گفت: فقه باید امتداد اجتماعی، فکری و فرهنگی خود را با رصد مسائل مورد نیاز جامعه دنبال کند و این ابعاد رابه عنوان زیرساخت‌های فکری به مخاطب خود ارائه دهد، مثلا اگر در نظام پارلمانی نیاز به فقه پژوهانی دارد که ابعاد نظام پارلمانی و دیدگاه قانونگذاری را از شریعت اشراب کنند باید این فراد در حوزه تربیت شده و با مخاطرات، مداخلات و مباحث قانونگذاری آشنا شوند.

نهاوندی ادامه داد: ساختار حوزه برای تحول مد نظر رهبر معظم انقلاب ظرفیت گسترش و افق مند شدن را دارد، ساختار کنونی چون ناظر بر نیازهای داخلی بوده، دخالتی در حوزه اجرایی کشور و یا مرکز مطالعات استراتژیک مورد نیاز جامعه ندارد و در قالب یک حرکت سیستمی، مسائل از حوزه به نظام منتقل نمی‌شود، باید از طریق ساختاری حوزه در این چرخه به کار گرفته شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس همچنین گفت: فاصله بین نظام اجرایی وحوزه‌های علمیه باید کاهش و نظام اجرایی کشور نباید حوزه را مانع ببیند، مراکزی مانند مرکز تحقیقات مجلس پل‌های ارتباطی و تعاملی خوبی بین نظام و حوزه هستند، ولی باید هم نظام قانونگذاری و هم حوزه‌های علمیه در ابعاد مختلف این وضعیت را به رسمت بشناسند و نگاه‌ها اصلاح و ساختارها به هم نزدیک شود.

* مهمترین موانع را نگاه انضمامی کردن به حوزه و دین می دانم

وی با اشاره به اینکه مهمترین موانع را نگاه انضمامی کردن به حوزه و دین می دانم، گفت: وقتی می‌خواهیم جامعه دینی با حکمرانی منشعب از مبانی دینداری را دنبال کنیم نمی‌توانیم شعار دین، دینداری و شریعت را با سبک و ساختار سکولار ارائه دهیم، تاکنون دلیل اینکه برای بسیاری از مسائل، اسلامی سازی اتفاق نیفتاده همین سبک و ساختار است، یعنی مبانی و معیارهای دینی در اسلامی شدن و الهی شدن جامعه نیاز به شاخصه‌ها و معیارهای خاص خود دارد.

وی ادامه داد: ما نمی‌توانیم بر اساس معیارها و شاخصه‌های جامعه غربی، سیستم دینداری و اسلامی شدن را دنبال کنیم، هندسه معرفتی اسلام باید حاکم بر همه ابعاد و جریان های مختلف حاکم باشد، نظام تعلیم و تربیت در عرصه‌های علوم اسلامی و انسانی به صورت مستقیم در اختیار حوزها قرار بگیرد و حوزه های علمیه خود را مکلف بدانند که با تولید اندیشه دینی ساختار و سازه علوم انسانی را منکعس و اشراب دینی کنند.

نهاوندی تصریح کرد: وقتی در دانشگاه بخش روانشناسی، مدیریت، اقتصاد و با فکر و تمدن غرب عجین شده و محصول آن دینی نیست بلکه سکولار است، اینکه ما صرفا انسان‌های مومن و متدین در این عرصه‌ها داشته باشیم کفایت نمی‌کند، بلکه باید ساختار فکری و مسائل را به این جهت سوق دهیم.

وی ادامه داد: نیاز به تغییر ساختار و نوع نگاه در حاکمیت و جریان حکمرانی نسبت به حوزه داریم ، اگر حوزه بخواهد در عرصه هوش مصنوعی ورود داشته و از آن بهره مند شود، باید الگورتیم‌های متناسب به دین و نظام فکری اسلام مستقر شود و این نیاز به پشتوانه مالی و تکنولوژی دارد.

*رهبر انقلاب حوزه ها رات بر قله تغییر تمدنی قرار دادند

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس همچنین با اشاره به توقع رهبر انقلاب از حوزه گفت: رهبر معظم انقلاب حوزه‌های علمیه را بر قله تغییر تحول تمدنی قرار دادند، باید کلیت نظام به گونه ای باشد که خود را نیازمند کشف و استنباط منابع دینی بداند و از حوزه این تقاضا اتفاق بیفتد، حوزه نیز دیدگاههای فقهی خود را به مکاتب مختلف ارائه دهد.

وی با اشاره به اینکه در مساله موضوع شناسی‌های فقهی، به شدت نیازمند همراهی میان کلیت جامعه هستیم، گفت: این نگاه و افق زمانی حاصل خواهد شد که  آنها تحول مورد نظر رهبر معظم انقلاب مبتنی بر کشف استنباط منابع دینی به رسمیت بشناسند و با اصلاح ساحتارها و ابزارهای مورد نیاز در ساحت‌های مختلف نظریه پردازی، عالم پروری و حکمرانی به صورت جدی وارد شوند .

* حوزه‌های علمیه در ساحت‌های حکمرانی نقش ایفا کنند

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با بیان اینکه حوزه های علمیه در ساحت‌های حکمرانی نقش ایفا کنند، گفت: این به معنای آن نیست که فقط شعاری را به بخش های اجرایی کشور ارائه دهد بلکه آنها باید در این همراهی و همکاری دخیل شوند.

نهاوندی گفت:در ساختار بسیاری از نهادها، نیاز به شورای فقهی داریم، در برخی کشورهای اهل سنت، مسائل مورد نیاز جامعه به دستگاه فقاهت آنها ارجاع و فقها آنها را معیار و مبانی درس خود قرار می دهند ولی در کشور ما هنوز این معادله شکل نگرفت و اینگونه نیست که نیازها به حوزه منتقل و حوزه انها را در دستور کار قرار دهد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: دستگاه فقاهت دستگاه هنجارسازی دینی است و فقه قابلیت نقش آفرینی در حکمرانی را دارد.

نهاوندی دغدغه های رهبر معظم انقلاب را بسیار مهم دانست و گفت: باید در رسالت‌های آموزشی، پژوهشی و تبلیغی حوزه در یک افق تمدنی بازخوانی و بازتعریف صورت بگیرد وبر اساس آن، سیستم و ساختار تعییه شود و این جز ضرورت‌های اولیه تحول در این گام متناسب با گام دوم انقلاب اسلامی است.

*قضاوت منصفانه رهبر انقلاب نسبت به پیشنیه حوزه

نهاوندی گفت: مقام معظم رهبری در پیام خود، یک قضاوت منصفانه‌ای نسبت به گذشته حوزه ارائه دادند و به عنوان اولین شخصیتی که از یک افق جهانی و ملی به مساله نهاد حوزه علمیه توجه دارند و اقتضائات و الزامات این حوزه را به صورت دقیق ذکر کردند و نسبت به برنامه‌های درسی، طولانی بودن دوره تحصیل، توجه به مدرک تحصیلی، آموزش‌های جدیدی و همچنین کاستی‌هایی مانند تهذیب، تربیت، تبلیغ، پاسخگویی به نیازهای نظام و نقش حوزه در عرصه بین المللی و… مباحث را مطرح کردند که همه اینها نیاز به یک طرح ریزی و پایه گذاری نهادی در حوزه می باشد.

وی ادامه داد: به تعبیر رهبر معظم انقلاب، مبناهایی که رهبر معظم انقلاب در قالب جمهوری اسلامی پایه گذاری کردند باید در نظام‌های اداری و حکمرانی و سایر نظامات تقویت شود.

*امام راحل محصول حوزه قم

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: رهبر معظم انقلاب، حضرت امام راحل را به عنوان نمونه بارز تربیت شده حوزه علمیه مورد اشاره قرار دادند و از حوزه، تربیت شخصیت‌هایی مانند حضرت ایشان را خواستند و از طرفی حوزه را در قله قرار دادند.

نهاوندی تصریح کرد: اینکه رهبر معظم انقلاب فرمودند دانشگاه باید به کمک حوزه بیاید قواره و سطح حوزه را در موضوع فقاهت که دانش‌های دیگر حوزوی مانند تفسیر، فلسفه و کلام، اصول و مباحث اینها در شاهراه فقاهت باید خود را بازتعریف کنند، نظام سازی ها و نهادسازی هایی که باید در این مجموعه مطرح بود، شاخصه های بسیار مهم و محکمی است.

وی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب بازگشت حوزه را به آن اصالت ها و بنیان های اصیلی که در حوزه در میراث و سنت کهن ما وجود دارد این را باید تقویت کنیم و  این دیدگاه مهمی است که باید در مورد آن فکر کنیم که چه تغییرات ساختاری و محتوایی و نهادسازی حوزه باید انجام شود و چه اقتضائاتی باید نظام حکمرانی ما داشته باشند که از این گنجینه و میراث عظیم دانشی و فکری و منابع گسترده انسانی تولید شده در حوزه، استفاده کنند.

*نقش آفرینی حوزه در عرصه جهانی

وی نقش حوزه در افق آینده تمدن اسلامی را از دیگر مباحث مطرح شده در پیام رهبر معظم انقلاب ذکر کرد و گفت: نقشی که حوزه باید در تحولات نظام بین الملل و نقش آفرینی در هندسه جدید جهانی ایفا کنند بسیار مهم است، باید یک نگاه جهانی در حوزه تزریق شود و نگاه بین المللی حوزه و مراکز متناظری که بایدگفتمان سازی و جریان سازی کنند.

نهاوندی گفت: حوزه های علمیه باید نظریه‌ها و دیدگاههای کشف شده در مکاتب بزرگ جهان تشیع به عنوان یک مکتب پویا در جهان امروز، دیدگاه خود را به مراکز علمی و فکری جهان منعکس کند که بخشی از طریق نوشتن مقالات، حضور کنفرانس ها ونشست‌های بین المللی است.

وی ادامه داد: اگر یک ارائه درستی با نگرش جهانی انجام دهیم جامعه جهانی برای بسیاری از نیازهای امروز خود باید پاسخی را جستجو کند که به صورت سیستمی، به سمت این دیدگاهها ونظریات برگرفته از مکتب اهل بیت (ع) نیل پیدا میکنند، کما اینکه چندی پیش پیرامون جایگاه و نقش زن و خانواده و خلاء ها و کاستی هایی که در سبک زندگی در اروپا اتفاق افتاد گاهی به سمت دیدگاه های عمیق و انسان ساز دینی میل پیدا کردند اگر چه سازی و جاری نشد.

وی ادامه داد: جریان های فرهنگی مانند فیلم و رمان ها در بسیاری از کشورهای جهان که در ارتباط با منجی و رهایی بخشی ساخته می‌شود همه مباحثی است که نشان می دهد جامعه امروز دنبال خروج از طغیان‌ها و فشارهای روحی روانی است و منتظر است یک اتفاق بزرگ جهانی و خروج از ظلم و بی عدالتی اتفاق بیفتد./پایان پیام