دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن در گزارش «پیامدهای بحران اوکراین در حوزه انرژی (۱) ): تجارت انرژی روسیه» آورده که تحلیل و ارزیابی وضعیت تجارت انرژی روسیه قبل و بعد از بحران اوکراین از دو جنبه اهمیت دارد؛ اول روابط سطح بالای روسیه و ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر که می‌تواند فضای همکاری را در زمینه انرژی نیز فراهم کند و دوم، رقابت بالقوه و با‌لفعل دو کشور در بعضی بازارهای انرژی می باشد.
در این گزارش تصریح شده که روسیه از دوره شوروی سابق تاکنون از صادرات انرژی به‌ویژه گاز برای مدیریت روابط خود با کشورهای اروپایی استفاده کرده و این کشورها خریداران اصلی انرژی روسیه بودهاند؛ اما این سهم بعد از بحران اوکراین به‌شدت کاهش یافته است. با‌این‌حال، به‌رغم کاهش صادرات ۸۳ درصدی نفت خام، ۸۶ درصدی فراورده‌های نفتی، ۷۶ درصدی گاز طبیعی، ۷۴ درصدی زغال‌سنگ و ۱۰۰ درصدی برق از روسیه به مقصد اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۱، به‌علت جایگزینی خریداران دیگر از‌سوی روسیه و افزایش قیمت انرژی آمار کل صادرات انرژی روسیه به‌لحاظ درآمدی کاهش کمتری را تجربه کرده است.
در این گزارش بیان شده که بیشترین کاهش حجم و درآمد صادرات مربوط به گاز طبیعی بوده که روسیه هنوز نتوانسته است جایگزینی جدی برای آن پیدا کند. با توجه به گزینه‌های محدود روسیه، گاز مازاد این کشور فرصتی برای ایران است تا با واردات آن در حجم بزرگ و صادرات این گاز به کشورهای منطقه، طبق اهداف برنامه هفتم پیشرفت، خود را به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه تبدیل نماید. همچنین واردات و صادرات برق مازاد روسیه و در وهله بعد تجارت فراورده‌های نفتی، از دیگر فرصت‌های ایران برای افزایش سهم خود از تجارت انرژی در منطقه است.
در این گزارش تاکید شد که روسیه در سال ۲۰۲۱ با تولید ۱۰.۵ میلیون بشکه نفت خام در روز و سالیانه ۷۰۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی دومین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز در جهان محسوب می‌شد و صادرات نفت و گاز روسیه پیش از بحران اوکراین، به‌ترتیب معادل ۵ میلیون بشکه در روز و ۲۴۰ میلیارد مترمکعب در سال بود. سهم اتحادیه اروپا در این سال از صادرات انرژی روسیه در نفت خام ۵۰ درصد، فراورده‌های نفتی ۴۵ درصد، گاز ۸۳ درصد، زغال‌سنگ ۳۳ درصد و برق ۵۷ درصد بوده است.
در یافته های این گزارش نهاد پژوهشی آمده که بعد از بحران اوکراین، حجم صادرات انرژی روسیه به مقصد اتحادیه اروپا کاهش جدی پیدا کرد، به‌نحوی‌که صادرات نفت خام ۸۳ درصد، فراورده‌های نفتی ۸۶ درصد، گاز طبیعی ۷۴ درصد، زغال‌سنگ ۷۶ درصد و برق ۱۰۰ درصد به این کشورها در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۱ کاهش یافت. اما به‌رغم کاهش چشمگیر حجم صادرات به اروپا، به‌علت جایگزینی نسبی کشورهای دیگر به‌جای اروپا از‌سوی روسیه و نیز افزایش قیمت انرژی نسبت به پیش از تنش‌های اوکراین، کاهش درآمد صادرات انرژی روسیه به اروپا تا حد بالایی جبران شده و درآمد کل صادرات انرژی این کشور از ۲۵۵.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۲۵۳.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است که این میزان کاهش ۰.۹ درصدی را نشان می‌دهد.
در یافته های دیگر این گزارش آمده که در صادرات نفت خام، افزایش قابل‌توجه صادرات به هند و تا حدی به چین، عمده کاهش صادرات به اروپا را جبران کرده است. در صادرات فراورده‌های نفتی ترکیه، چین و جنوب شرق آسیا جایگزین مقاصد پیشین در اروپا شده‌اند. در صادرات زغال‌سنگ نیز بعد از وقوع بحران اوکراین، صادرات به چین، ترکیه و هند بیشتر مورد توجه روسیه قرار گرفت. اما بیشترین آسیب تنش‌های اوکراین بر صادرات انرژی روسیه درباره صادرات گاز طبیعی بوده است که حدود ۱۲۰ میلیارد مترمکعب از صادرات این کشور به اتحادیه اروپا نسبت به دو سال قبل کاهش یافته و فقط ۲۰ میلیارد مترمکعب آن با افزایش صادرات از مسیرهای دیگر جبران شده است. با‌این‌حال، روسیه با بررسی گزینه‌های توسعه خطوط لوله جدید به چین، کشورهای آسیای میانه، ترکیه و ایران و توسعه پایانه‌های ال‌ان‌جی، به‌دنبال جایگزینی بازار گاز اروپاست.
در جمع بندی یافته های گزارش مرکز پژوهش ها آمده که وضعیت فعلی روسیه از لحاظ کاهش صادرات گاز طبیعی فرصت مناسبی برای ایران است تا اولاً با خریدوفروش و ثانیاً سواپ این گاز مازاد به کشورهای منطقه، نقش خود را در معادلات انرژی منطقه افزایش دهد. طبق برنامه هفتم پیشرفت ایران تا پایان برنامه باید به حجم واردات و صادرات گاز طبیعی به‌ترتیب به میزان ۲۰ و ۴۰ میلیارد مترمکعب برسد و واردات از روسیه فرصت مناسبی برای تحقق این اهداف و حتی فراتر از آن است. در مقابل باید توجه داشت در صورت غفلت جمهوری اسلامی در تعریف معامله‌ای برد-برد با روسیه برای تجارت گاز و در‌نتیجه صادرات عمده این گاز توسط روسیه از مسیرهای دیگر، علاوه‌بر از دست رفتن این فرصت ویژه برای انتفاع سیاسی، امنیتی و اقتصادی کشور، این احتمال نیز وجود دارد که حتی بازارهای گاز فعلی ایران نیز مورد تهدید قرار گیرد. در درجه بعدی با توجه به کاهش ۱۰ میلیارد کیلووات-ساعتی صادرات برق روسیه بعد از بحران اوکراین و نیز تفاوت زمانی اوج تقاضای برق در روسیه و منطقه غرب آسیا، با ایجاد اتصال بین خطوط برق ایران و روسیه می‌توان از ظرفیت این کشور برای تجارت برق با کشورهای منطقه استفاده کرد.
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.
ارسال دیدگاه
نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.